آبیاری قطره ای راهکاری برای رونق کشاورزی

روش آبیاری قطره‌ای سالیان دراز در فرانسه و در کشورهای دیگر برای آبیاری در گلخانه‌ها مورد استفاده بوده است. در ایران این روش در دهه پنجاه ابداع شد و سطوح بزرگی با این روش آبیاری شدند ولی با مرور زمان مزایا و معایب این روش مشخص شد. هزینه‌های زیاد و تکنیک‌های نسبتا پیشرفته این روش و نمکها و مواد جامد معلق در آبهای ایران از معایب آبیاری قطره‌ای بوده و باعث شده که کشاورزان کمتر از این روش آبیاری استفاده کنند ولی این دلیل نیست که روش آبیاری قطره‌ای را مطرود بدانیم و در پی رفع معایب آن باشیم.

تعریف آبیاری قطره ای:

آبیاری قطره‌ای عبارتست از روشی که طی آن آب با فشار کم از روزنه یا وسیله‌ای به نام قطره چکان از شبکه خارج و به صورت قطراتی در پای بوته ریخته می‌شود. شبکه‌ای که آب را در سراسر مزرعه توزیع می‌نماید به کمک قطره چکان و با فشار کم در روی زمین پاشیده می‌شود. از مشخصات این روش تحویل آب به گیاه با فشار کم در منطقه ریشه‌ها ، در سطح زمین (در زیر خاک) خواهد بود.

تشکیلات آبیاری قطره‌ای:

منبع آبی ، موتورپمپ ، سیکلون ، فیلترشن ، تانک کود ، مرکز کنترل ، فیلترتوری ، لوله اصلی ، لوله آبرسانی ، لوله‌های جانبی یا لوله‌های فرعی ، قطره چکان.

انتخاب قطره چکان:

انتخاب قطره چکان مهمترین کاری است که در یک شبکه آبیاری قطره‌ای باید انجام گیرد. انتخاب صحیح باعث می‌شود که هزینه‌های نگهداری به مقدار زیاد کاهش می‌یابد و زیانهای ناشی از مسدود شدن مجرا (هزینه تعویض قطره چکان ، آبیاری نشدن بوته‌هایی که قطره چکان آن بند آمده و در نتیجه کاهش محصول) در بر خواهد داشت.

تجمع نمک در آبیار ی قطره‌ای:

آب آبیاری دارای مقداری نمک محلول است که ممکن است موجب مسدود شدن مجرای قطره چکانها شود. بعضی وقتها هم این نمکها همراه آب آبیاری وارد منطقه ریشه‌ها شده و زیان فراوانی به گیاه وارد می‌سازد. برای شست و شوی این نمکها به دو روش عمل می‌کنند:

• در زمستان از آب رودخانه‌ها و یا جریانهای سطحی حاصله از بارندگی یا آبهای اضافی موجود در منطقه برای شست و شوی نمکهای فوق استفاده می‌شود.

• هر دو سال یکبار زمینهای آبیاری قطره‌ای را با روش کرتی کشت و آبیاری می‌کنند.

مزایا و معایب آبیاری قطره ای:

1- راندمان بالای آبیاری و کاهش مصرف آب.

2- کاهش رشد علف های هرز در گلخانه و کاهش هزینه های مبارزه با آن ها.

3- امکان استفاده از برخی سموم و کودها همراه با آب آبیاری.

4- تنظیم آب مورد نیاز بوته ها به تفکیک نوع گیاه و …

با وجود فواید زیاد سیستم قطره ای، می توان به معایب زیر نیز اشاره نمود:

1- هزینه اولیه زیاد.

2- گرفتن و مسدود شدن قطره چکان ها در صورت کیفیت پایین آب آبیاری.

در سیستم آبیاری قطره ای عرض پشته ها 80 سانتی متر و عرض راهروها 70 تا 100 سانتی متر و بوته ها از هر طرف پشته ها 10 سانتی متر به طرف داخل کشت می شوند. فاصله ردیف های کشت روی پشته ها 60 سانتی متر می باشد. در این سیستم برای هر ردیف کاشت یک نوار آبیاری در نظر گرفته می شودو برای هر بوته یک قطره چکان و در صورتی که خاک بیش از اندازه سبک باشد 2 قطره چکان در نظر می گیرند.

راه های مسدود نشدن قطره چکان ها:

الف- جلوگیری از انسداد از نوع فیزیکی: باید آب قبل از ورود به سیستم تصفیه شود.انسداد از نوع فیزیکی به خصوص در مواقعی رخ می دهد که منبع تامین آب، آب سطحی ای مانند رودخانه باشد.

ب- برای جلوگیری از انسداد از نوع شیمیایی (هنگامی رخ می دهد که منبع تامین آب زیر زمینی باشد) و انسداد بیولوژیکی (باکتری و جلبک ها) می توان مواد شیمیایی متفاوت که اثراتی مختلفی را نیز دارند به آب آبیاری اضافه کرد. با اضافه کردن اسیدها می توان

از رسوب کلسیم و منیزیم جلوگیری کرد و با اضافه کردن کلر باعث تجزیه شدن لجن های تشکیل شده توسط باکتری ها شد.

3- سیستم آبیاری تراوا (نشتی): آبیاری زیر زمینی یا تراوا سیستمی است با استفاده از لوله های متخلخل اسفنجی آب، کود و سم را در یک فضای رطوبتی مستقیما در اختیار ریشه قرار می دهد. این روش در اجرا مانند روش قطره ای است اما با این تفاوت که به صورت زیرزمینی و نشتی انجام می شود. برای این کار می توان لوله ها را در عمق 20 تا 25 سانتی متری خاک درون شیارهایی قرار داد و با خاک روی آن ها را پوشاند. از مزایای این سیستم این است که به سهولت آب و مواد غذایی و سموم نباتی در اختیار ریشه قرار می گیرد، بهره وری آن زیاد است (به گونه ای که 40% نسبت به آبیاری قطره ای و 80% نسبت به آبیاری سطحی ) و افزایش کمی و کیفی محصول تا 50% می رسد. همچنین ممانعت از رشد علف های هرز و عدم نیاز به تسطیح زمین و انجام تهویه کافی از دیگر مزایای این روش می باشد.

4- ابیاری مه پاشی (میست): این روش بیشتر در گلخانه تکثیر گیاهان قلمه ای و تولید نشا کاربرد داشته که آب به صورت قطرات بسیار ریز به طور متناوب بر روی محیط کشت پخش شده و موجب کاهش درجه حرارت محیط و تامین رطوبت نسبی مورد نیاز قلمه ها و نشاها می شود.

 کارهایی که در آبیاری قطره ای نوار تیپ نباید انجام دهید:

۱- از آبهای خیلی سخت و شور استفاده نکنید

اصولا از سیستم آبیاری قطره ای نواری نبایستی در مزارعی که دارای آبهای خیلی سخت و شور هستند، استفاده گردد. در صورت اجبار لازم است قبل از طراحی و نصب نوار، آزمایش کامل آب صورت گرفته تا در طراحی شبکه روش های پیشگیری کننده از انسداد پیش بینی شود.

۲- مواظب آلودگی ها و اندازه ذرات معلق آب باشید

در مورد آبهای دارای آلودگی فیزیکی (ذرات معلق) لازم است طراحی و نصب ایستگاه فیلتراسیون آبیاری به گونه ای باشد که ذرات بیشتر از ۱۰۰ میکرون امکان ورود به شبکه را نداشته باشند. در مواردی که منابع آب دارای ذرات معلق کمتراز ۱۰۰ میکرون هستند (که معمولا با فیلترهای متداول توصیه نمی شوند)، احداث استخر ترسیب و یا هر از چندگاهی شستشوی شبکه با آب کاملا تصفیه شده الزامی است.

۳- زاویه دار کردن نوار ممنوع

ایجاد شکستگی (زاویه) در سرتاسر طول نوار آبیاری تیپ نصب شده، باعث کاهش جریان آب می شود. این وضعیت بخصوص در ابتدای خطوط و حدفاصل اتصال نوار به لوله های ۱۶ میلیمتری و یا در نقاط پاره شده ای که مجددا ترمیم شده، بیشتر مشاهده می گردد که بایستی کنترل و رفع نقص شوند.

۴- نوار تیپ را بر روی شیبهای بالای ۲ درصد نصب نکنید

از نصب نوار آبیاری تیپ بر روی شیبهای زیاد (۲%) خودداری شده و سعی شود در این گونه اراضی نوار در جهت عمود بر شیب نصب شود. عدم رعایت این مسئله اولا سبب  عدم یکنواختی توزیع آب در طول نوار آبیاری می شود و ثانیا در زمان غیر فعال بودن شبکه ممکن است مکش معکوس ایجاد شده و ذرات رس به درون روزنه ها مکیده شود. بنابراین چنانچه مجبور به نصب نوار در روی اراضی با شیب بیش از ۲% باشد، ترجیحا بایستی نوار بر روی خاک نصب گردد و در صورت الزام به نصب نوار در زیر خاک، حتما بایستی تجهیزات مکش هوا در شبکه پیش بینی و نصب گردد.

۵- نیاز آبی گیاه را کم برآورد نکنید

در محاسبات نیاز آبی برای آبیاری چنانچه نیاز آبی گیاه زراعی را کم برآورد گردد، ریشه گیاه جهت دسترسی به آب به مجرای خروجی نوار نفوذ کرده و موجب انسداد خواهد شد. بنابراین همواره بایستی محیط اطراف ریشه رطوبت کافی داشه باشد و نیاز آبی گیاه تامین شود.

۶- در پایان عملیات تزریق کود و سم، آب را سریع قطع نکنید

پس از خاتمه عملیات تزریق کود و سموم در شبکه آبیاری ، سیستم مدت مناسبی فعال باشد تا باقیمانده مواد تزریق شده بوسیله آب خالص کاملاحل و دفع گردد.

۷- مواظب فشار آب باشید

فشار کاری ایده آل جهت بهره برداری از نوارهای آبیاری تیپ ۰.۶ اتمسفر می باشد که در صورت عدم رعایت فشار ایده آل، آبدهی روزنه ها از مقدار اسمی تغییر می نماید. حداقل فشار کاری ۰.۴ اتمسفر و حداکثر فشار کاری ۱ اتمسفر برای نوار آبیاری تیپ می باشد. بنابراین فشار سیستم در طول فصل بهره برداری بیستی در محدوده تعریف شده باشد.

۸- اشیاء نوک تیز دشمن خطرناک نوار تیپ

برای کنترل علف های هرز توصیه می شود که از سموم علف کش استفاده شده و کارگران وجین کار از کاربرد اشیا نوک تیز برای وجین استفاده ننمایند.

۹- نوار تیپ را در پایان فصل کشت به حال خود رها نکنید

پس از پایان دوره بهره برداری، بایستی نوارهای تیپ از سطح مزرعه جمع آوری گردیده تا باعث آلودگی مزرعه نگردد.

۱۰- در پایان کار نوار را از زیر خاک خشک جمع نکنید

چنانچه نوارآبیاری تیپ در زیر خاک نصب شده، بهتر است برای سهولت در جمع آوری نوار، مزرعه یک نوبت آبیاری محدود شده تا خاک روی نوار نیمه مرطوب و نرم شود.